10. อสนโพธิยตฺเถรอปทานวณฺณนา

ชาติยา สตฺตวสฺโสหนฺติอาทิกํ อายสฺมโต อสนโพธิยตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต ติสฺสสฺส ภควโต กาเล อญฺญตรสฺมิํ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิปฺปตฺโต สุขปฺปตฺโต สาสเน ปสนฺโน อสนโพธิโต ผลํ คเหตฺวา ตโต วุฏฺฐิตโพธิตรุเณ คเหตฺวา โพธิํ โรเปสิ, ยถา น วินสฺสติ ตถา อุทกาสิญฺจนาทิกมฺเมน รกฺขิตฺวา ปูเชสิฯ โส เตน ปุญฺเญน เทวมนุสฺเสสุ สมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กุลเคเห นิพฺพตฺโต ปริปกฺกสมฺภารตฺตา สตฺตวสฺสิโกว สมาโน ปพฺพชิตฺวา ขุรคฺเคเยว อรหตฺตํ ปาปุณิ, ปุรากตปุญฺญนาเมน อสนโพธิยตฺเถโรติ ปากโฏฯ

[78] โส ปุพฺพสมฺภารมนุสฺสริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ชาติยา สตฺตวสฺโสหนฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ ชาติยาติ มาตุคพฺภโต นิกฺขนฺตกาลโต ปฏฺฐายาติ อตฺโถฯ สตฺตวสฺโส ปริปุณฺณสรโท อหํ โลกนายกํ ติสฺสํ ภควนฺตํ อทฺทสนฺติ สมฺพนฺโธฯ ปสนฺนจิตฺโต สุมโนติ ปกาเรน ปสนฺนอนาลุฬิตอวิกมฺปิตจิตฺโต, สุมโน สุนฺทรมโน โสมนสฺสสหคตจิตฺโตติ อตฺโถฯ

[79] ติสฺสสฺสาหํ ภควโตติ ติกฺขตฺตุํ ชาโตติ ติสฺโส, โส มาตุคพฺภโต, มนุสฺสชาติโต, ปญฺจกฺขนฺธโต จ มุตฺโต หุตฺวา ชาโต นิพฺพตฺโต พุทฺโธ ชาโตติ อตฺโถฯ ตสฺส ติสฺสสฺส ภควโต ตาทิโน, โลกเชฏฺฐสฺส อสนโพธิํ อุตฺตมํ โรปยินฺติ สมฺพนฺโธฯ

[80] อสโน นามเธยฺเยนาติ นามปญฺญตฺติยา นามสญฺญาย อสโน นาม อสนรุกฺโข โพธิ อโหสีติ อตฺโถฯ ธรณีรุหปาทโปติ วลฺลิรุกฺขปพฺพตคงฺคาสาคราทโย ธาเรตีติ ธรณี, กา สา? ปถวี, ตสฺสํ รุหติ ปติฏฺฐหตีติ ธรณีรุโห, ปาเทน ปิวตีติ ปาทโป, ปาทสงฺขาเตน มูเลน สิญฺจิโตทกํ ปิวติ อาโปรสํ สิเนหํ ธาเรตีติ อตฺโถฯ ธรณีรุโห จ โส ปาทโป จาติ ธรณีรุหปาทโป, ตํ อุตฺตมํ อสนํ โพธิํ ปญฺจ วสฺสานิ ปริจริํ โปเสสินฺติ อตฺโถฯ

[81] ปุปฺผิตํ ปาทปํ ทิสฺวาติ ตํ มยา โปสิตํ อสนโพธิรุกฺขํ ปุปฺผิตํ อจฺฉรโยคฺคภูตปุปฺผตฺตา อพฺภุตํ โลมหํสกรณํ ทิสฺวา สกํ กมฺมํ อตฺตโน กมฺมํ ปกิตฺเตนฺโต ปกาเรน กถยนฺโต พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติกํ อคมาสินฺติ อตฺโถฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

อสนโพธิยตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

ฉฏฺฐวคฺควณฺณนา สมตฺตาฯ

7. สกจินฺตนิยวคฺโค

1. สกจินฺตนิยตฺเถรอปทานวณฺณนา

ปวนํ กานนํ ทิสฺวาติอาทิกํ อายสฺมโต สกจินฺตนิยตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล เอกสฺมิํ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วุทฺธิมนฺวาย ตสฺส ภควโต อายุปริโยสาเน อุปฺปนฺโน ธรมานํ ภควนฺตํ อปาปุณิตฺวา ปรินิพฺพุตกาเล อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา หิมวนฺเต วสนฺโต วิเวกํ รมณียํ เอกํ วนํ ปตฺวา ตตฺเถเวกาย กนฺทราย ปุลินเจติยํ กตฺวา ภควติ สญฺญํ กตฺวา สธาตุกสญฺญญฺจ กตฺวา วนปุปฺเผหิ ปูเชตฺวา นมสฺสมาโน ปริจริฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต ทฺวีสุ อคฺคํ อคฺคสมฺปตฺติํ อคฺคญฺจ จกฺกวตฺติสมฺปตฺติํ อนุภวิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท เอกสฺมิํ กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิภวสมฺปนฺโน สทฺธาสมฺปนฺโน สตฺถริ ปสีทิตฺวา ปพฺพชิตฺวา อรหา ฉฬภิญฺโญ อโหสิฯ

[1] โส อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ปวนํ กานนํ ทิสฺวาติอาทิมาหฯ ตตฺถ ปวนนฺติ ปกาเรน วนํ ปตฺถฏํ วิตฺถิณฺณํ คหนภูตนฺติ ปวนํฯ กานนํ อวกุจฺฉิตํ อานนํ อวหนํ สตตํ สีหพฺยคฺฆยกฺขรกฺขสมทฺทหตฺถิอสฺสสุปณฺณอุรเคหิ วิหงฺคคณสทฺทกุกฺกุฏโกกิเลหิ วา พหลนฺติ กานนํ, ตํ กานนสงฺขาตํ ปวนํ มนุสฺสสทฺทวิรหิตตฺตา อปฺปสทฺทํ นิสฺสทฺทนฺติ อตฺโถฯ อนาวิลนฺติ น อาวิลํ อุปทฺทวรหิตนฺติ อตฺโถฯ อิสีนํ อนุจิณฺณนฺติ พุทฺธปจฺเจกพุทฺธอรหนฺตขีณาสวสงฺขาตานํ อิสีนํ อนุจิณฺณํ นิเสวิตนฺติ อตฺโถฯ